Neogotycka willa vis-à-vis Wawelu została wybudowana w roku 1891 z funduszy majątku Rożnowskich, na gruncie ówczesnej wsi Dębniki. Dziś byłby to zapewne najdroższy dom w Krakowie… niestety budynek był wielokrotnie zalewany, by ostatecznie zostać rozebranym przed wojną w 1938 roku.
Willa na mydle i królewski fortel
Jak wspomniałem neogotycka willa przy Wawelu powstała w 1891 roku z środków rodziny Rożnowskich na niepewnym, zalewowym gruncie ówczesnej wsi Dębniki. Miało to miejsce zaledwie trzy lata po wybudowaniu Mostu Dębnickiego w 1887-1888, łączącego tę wieś z Krakowem. Dziś był by to krakowski Bulwar Poleski nad Wisłą, w pobliżu dzisiejszej ulicy Zamkowej. Często mylnie ludzie mówią że budynek ten stał na wyspie – jednakże wyspa taka nie istniała! Tak naprawdę, willa została wybudowana przy samym brzegu rzeki na stałym lądzie, w miejscu nazywanym Cyplem Dębnickim. To jedynie za sprawą zdjęć z wysokim stanem rzeki można odnieść wrażenie, że dom stoi na wyspie.
Dziś samo powstanie budowli w takim miejscu w Krakowie było by niemożliwe – wtedy jednak również! Jak więc do tego doszło? Wykorzystano do tego chytry fortel. Teren w momencie powstawania i nawet przez kilkanaście kolejnych lat nie leżał w Krakowie, a wspomnianej wsi Dębniki. Była to odrębna miejscowość, posiadająca własne prawa budowlane, które pochodziły jeszcze z 1786 roku. Podobnie jak to dzieje się dziś, bogaci ludzie często wtedy wykorzystywali luki prawne, by spełniać swoje wybujałe marzenia. Tym sposobem powstała willa, która górowała nad Dębnikami, a swoimi gabarytami niemal stanowiła przeciwwagę dla leżącego po przeciwnej stronie Wisły Zamku.
Rodzeństwo Ida i Edward Rożnowscy otrzymują w 1904 roku willę w spadku, oboje należeli do znanej i zamożnej krakowskiej rodziny związanej z produkcją mydła. Ich produkty zna i dawniej miał w domu każdy Polak, bo kto nie kojarzy np. popularnego szarego mydła „Biały Jeleń”? Nie był to jednak jedyny majątek rodziny, była ona dość liczna, a do Krakowa przybyła z Wielkopolski. To właśnie tam ród Rożnowskich miał się dorobić pierwszych wielkich pieniędzy, być może więc to nimi sfinansowali budowę jeszcze zanim weszli w intratny mydlany interes.
Nie są znane dokładne losy rodziny Rożnowskich, wiemy jednak że rodzeństwo w momencie gdy otrzymało willę w spadku było bardzo młode, Ida miała siedem lat, a Edward pięć. Początkowo to ich matka zarządzała całym majątkiem, z dokumentów wiemy że nierzadko rezydencja była też wynajmowana. Mieścić miała się tam m.in. nawet destylarnia wódek.
Marzenia przegrywają z żywiołem natury
Ten duży i kosztowny budynek został ukończony w 1891 roku. W całości był utrzymany w manierze neogotyckiej i wzniesiony na nieregularnym planie. Posiadał trzykondygnacyjną część po stronie wschodniej, dwukondygnacyjną część środkową oraz czworoboczną wieżę zwróconą w kierunku północno-zachodnim, przykrytą dachem w kształcie ostrosłupa. Całość posiadała czerwoną elewację wykonaną z surowej cegły.
Częste długotrwałe powodzie w tamtych czasach nie wpływały dobrze na stan budynku, który był ciągle narażony na żywioł wody. Ostatnia taka znacząca powódź przed przejęciem willi przez Idę i Edwarda miała miejsce w 1903 roku. Już niebawem jednak zaborcze władze austriackie postanowiły rozwiązać problem rodziny Rożnowskich, decydując o ich wywłaszczeniu z majątku. Jako powód podali przeprowadzenie w tym miejscu koniecznych prac, które miały ocalić Kraków przed kolejnym zalaniem wodą. Rożnowscy jednak łatwo się nie poddali, walczyli o majątek do roku 1920, gdy ostatecznie willa przeszła na własność Skarbu Państwa. Rodzina miała za to dostać odszkodowanie, o równowartości 164 168 koron. Budynku jednak nie rozebrano.
Rezydencja została zamieniona na siedzibę Dyrekcji Dróg Wodnych. Oczywiście nie uchroniło jej to przed kolejnymi powodziami, w tym jednej pamiętnej w 1925 roku. Decyzję o jej rozbiórce przechyliła powódź z roku 1934, wtedy to podjęto ostateczną decyzję usunięcia willi – wyrok wykonano 1938 roku.
Cypel na którym się znajdowała, został wyprofilowany (skrócony o kilkadziesiąt metrów) celem uspokojenia nurtu rzeki na tym odcinku. Nie tylko zagrażał on żegludze powodując zawirowania, ale przede wszystkim przyczyniał się do podmywania przeciwległego Wzgórza Wawelskiego. W miejscu willi powstała plaża „Wawel”, która bezpowrotnie zniknęła pod wodą wraz ze spiętrzeniem Wisły na Stopniu Wodnym Dąbie w 1965 roku.
Myślę bardzo interesująco i malowniczo wyglądał też drugi brzeg Wisły przed budową willi, a nawet mostu Dębnickiego. Na drugim zdjęciu jeśli się nie mylę są już podwaliny pod budową mostu, który połączył dawną wieś z Królewskim miastem.
Źródło: wikipedia.org, Zdjęcia: Narodowe Archiwum Cyfrowe oraz fotopolska.eu
Pochodzące z legalnego źródła SREBRNE MONETY Zygmunta III Wazy jak i preparat do ich czyszczenia znajdziecie w naszym sklepie!
