Cmentarz i tunel odkryty przez archeologów pod parkingiem w Jaśle (GALERIA)

W drugiej połowie ubiegłego roku, w trakcie prac budowlanych na Placu Żwirki i Wigury w Jaśle natrafiono na ludzkie kości. Pracę zostały wstrzymane a miejsce to przebadali archeolodzy – odkryli wiele zabytków i nie tylko. Natrafili na tunel i szczątki ponad 110 osób związanych z nieistniejącym klasztorem Karmelitów Trzewiczkowych z XV w.

We wrześniu 2020 roku na placu Żwirki i Wigury w Jaśle prowadzone były ratownicze badania archeologiczne. Dziś dzięki uprzejmości Muzeum Regionalnego w Jaśle mogę przedstawić Wam dużo szczegółowych informacji na temat ich przebiegu oraz naukowych wyników.

REMONT NA PARKINGU

Prace wykopaliskowe związane były z prowadzonymi w tym miejscu robotami ziemnymi, mającymi na celu przebudowę kolektora kanalizacji deszczowej w ramach rewitalizacji obszaru. W trakcie układania rury odprowadzającej wody opadowe, w dniu 26 sierpnia 2020, natrafiono na szczątki ludzkie. Nie było to dużym zaskoczeniem, ponieważ prace ziemne wykonywane były na obszarze dawnego cmentarza przyklasztornego Karmelitów Trzewiczkowych w Jaśle. Rozpoczęto badania archeologiczne, które miały na celu odsłonięcie i zadokumentowanie pochówków szkieletowych, ale istniała nadzieja na odkrycie śladów po zabudowie klasztornej, lub przedmiotów związanych z życiem codziennym zakonników.

BADANIA I ODKRYTE ZABYTKI

Podczas prac wykopaliskowych odkryto początkowo 18 pochówków szkieletowych z okresu nowożytnego, związanych z funkcjonującym w tym miejscu od XV wieku klasztorem, dodatkowo odkryto całkiem spore ossuarium, które powstało trochę później – ale o tym w dalszej części tekstu.

• 

• 

• 

W trakcie badań łącznie pozyskano też 713 fragmentów zabytków archeologicznych, w tym: 322 fragmenty należało do ceramiki naczyniowej, 307 fragmentów dachówek, 2 niewielkie fragmenty kafli piecowych, 61 żelaznych gwoździ, 3 fragmenty przedmiotów żelaznych, 4 monety brązowe lub miedziane, w tym 1 moneta: 1 kreuzer Austro-Węgierski z 1851 roku, 1 fragment taśmy prawdopodobnie ołowianej, 9 fragmentów szkła, mały fragment grzebienia kościanego oraz fragment kamiennego detalu architektonicznego, który być może był częścią otworu drzwiowego.

Jak wspomniałem natrafiono również na ceglany tunel kanalizacyjny (lub deszczowy), który wstępnie został wydatowany na 2 połowę XIX wieku(być może lata 80. XIX w.).

• 

• 

• 

KRÓTKI ZARYS HISTORYCZNY MIEJSCA

Prace archeologiczne zostały przeprowadzone w miejscu w którym, od XV wieku, istniał konwent zakonu NMP Z Góry Karmel. Jest wiele różnych datowań dokładnego powstania tego miejsca. Historyk Ks. W. Sarna opierając się na opracowaniu O. Kalinowskiego uważa, że konwent został założony w 1404 roku. Podobne przypuszczenie wysuwa Deckert podając, że fundacja jasielska powstała za prowincjała Henryka Grafenberga pomiędzy rokiem 1393 a 1421. Natomiast kronikarz zakonu, z połowy XVII wieku podaje, że klasztor powstał w połowie XV wieku. Najpóźniej powstanie klasztoru datuje J. Garbacik, na lata 1490-1510, wskazując na brak wcześniejszych wzmianek o klasztorze. St. Cynarski jako datę przybycia wskazuje na rok 1401, a jako fundatora wskazuje Zygmunta z Cichawy.

Klasztor został usytuowany w tym miejscu nie bez powodu, zbudowano go przy kaplicy położonej przy studni, którą miał pobłogosławić sam św. Wojciech. Konwent był w posiadaniu szeregu dóbr oraz z figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która słynęła z dokonywanych cudów. W latach 1707-1726 klasztor został gruntownie przebudowany. Dobudowana została wieża kościelna. Pod kościołem znajdowały się krypty, a przy kościele znajdował się cmentarz potwierdzony przypadkowymi odkryciami szkieletów oraz badaniami archeologicznymi.

• 

• 

Wiemy że w roku 1767 nad cmentarzem wybudowano drewniany piętrowy dworek (Cynarski, 1993, s.67-85). Sam wygląd kościoła i dawnego klasztoru jest już nie do odtworzenia, ale dzięki mapie von Miega można odczytać, zarys klasztoru. Posiadał plan wydłużonego prostokąta, który był ogrodzony. Prawdopodobnie od strony N znajdował się kościół. Ziemie przynależne do klasztoru rozciągały się pasem aż do granicy z miejscowością Żółków.

POŻAR I ZABORY

W czasie kwietniowego pożaru w roku 1785 znacznemu zniszczeniu uległ kościół, w nieco mniejszym stopniu ucierpiał wtedy budynek klasztoru. Jednak po pożarze władze austriackie nie pozwoliły już na jego odbudowanie a zaledwie rok później nastąpiła kasacja klasztoru i całkowite rozebranie kościoła. Poklasztorny majątek kupili Józef Kotarski, Zwoliński oraz mieszczanie.

Po 1843 roku pomieszczenia po klasztorne przejął rząd przekazując je władzom wojskowym, które przekształciły pomieszczenia klasztorne w szpital wojskowy. Spełniał on funkcję do roku 1882. Następnie przekształcony został w areszt i budynek policji. Po pożarze w 1899 roku Rada Miasta na wniosek radnego Steinhausa, zdecydowała się budynek rozebrać.

OSSUARIUM I JEGO TAJEMNICA

Już podczas prac ziemnych prowadzonych na Placu Żwirki w latach 60, odsłonięto piwnice karmelickie oraz natrafiono na kości ludzkie. Ponownie na szkielety ludzkie natrafiono w roku 2013 w trakcie prac ziemnych. Tak naprawdę dopiero we wrześniu 2020 roku udało się trochę lepiej przebadać to miejsce. Pod brukiem natrafiono na spore skupisko kości, które można określić mianem ossuarium. Co określamy takim mianem? – Jest to nic innego jak miejsce w którym wtórnie wcześniej złożono kości z innych pochówków.

Można domniemywać, że ossuarium powstało w trakcie prac budowlanych przy kanale ceglano-kamiennym, w celu ponownego pochowania wydobytych szczątków ludzkich. Kanał kamienno-ceglany przebiegał ze wschodu na zachód, przecinając prawdopodobnie większą część cmentarza. Zarejestrowane skupisko kości posiadało wymiary: 2,40 m długości po linii E-W i około 1,30 metra szerokości po linii N-S. Większość wydobytych kości stanowiły kości długie kończyn górnych i dolnych, czaszki, fragmenty miednic i łopatki, liczba kości mniejszych np. kończyn dolnych, a zwłaszcza kości dłoni, stóp, kręgów i żeber jest znacznie mniejsza. Sugeruje to, że kości te mniej dokładnie zostały przeniesione z pierwotnego miejsca pochówku do ossuarium.

„Szczątki ludzkie odsłonięte na terenie cmentarza przyklasztornego oraz ossuarium powstałego w wyniku prac ziemnych związanych z budową kanału to zapewne mieszkańcy Jasła i okolic. Być może niektóre z pochowane tam osoby były związane z klasztorem, ale nie wszystkie.” – powiedziała Joanna Pilszyk, archeolog oraz historyk z MRJ

Jak podają archeolodzy odkrywane kości były często uszkodzone i trudne do wydobycia, klinując się nawzajem. Wszystkie szczątki zostały poddane analizie antropologicznej, według której ilość osobników wtórnie pochowanych została oszacowana na 96. Liczbę ludzi złożonych w ossuarium określono na podstawie ilości kości skroniowych czaszek oraz kości udowych.

• 

• 

• 

• 

Co ciekawsze podjęto również próbę określenia struktury płci oraz wieku złożonych tam osobników na podstawie budowy kości udowych i miedniczych. Dzięki temu udało się stwierdzić obecność kości udowych 12 osobników młodocianych (w tym czwórka dzieci młodszych do lat 6-7).

Bardziej wiarygodne określenie wieku i płci można odtworzyć na podstawie kości miedniczych. Stan zachowania materiału kostnego pozwolił na wyselekcjonowanie 19 kości miedniczych prawych żeńskich i 16 lewych męskich. Rozkład wieku w tej grupie wyglądał następująco: Kobiety: Juvenis – 4, Adultus – 8 (3 w wieku 25-29 lat, 5 w wieku 30-34 lat), Maturus – 7 (4 w wieku 35-39 lat, 3 w wieku 40-50 lat). Mężczyźni: Juvenis – 2, Adultus 3 (1 wieku 25-29 lat, 2 w wieku 30-34 lat), Maturus – 7 (5 w wieku 35-39 lat, 2 w wieku 40-50 lat), Maturus/Senilis – 1 (50-60 lat).

Jak widać to na moim przykładzie – człowiek nigdy do końca nie wie po czym stąpa. Sam pochodzę z Jasła i wielokrotnie byłem w tym miejscu, pisałem nawet krótki artykuł o armacie z tego placu, jednak nigdy nie przypuszczałem że dojdzie tam do takiego niecodziennego odkrycia.

Najlepsze i najtańsze wykrywacze metalu na początek jak i dla profesjonalisty!